Slaap uit een potje

Melatonine, een schijnbaar onschuldig pilletje met natuurlijk slaaphormoon, is sinds enkele jaren vrij verkrijgbaar. Tot vreugde van velen. De verkoop van het middel nam in sneltreinvaart toe. Maar is het ook een wondermiddel?

Petra neemt een paar keer week een tabletje met 3 mg melatonine voordat ze haar bed in stapt. ‘Ik lig vaak ’s avonds nog uren te woelen. Het duurt zeker een uur totdat ik inslaap en vaak schiet ik om drie uur ’s nachts wakker en slaap niet meer in. Als ik een melatoninetabletje neem, slaap ik de hele nacht probleemloos door. Vroeger nam ik tabletjes mee uit Amerika, maar ik bestel het nu gewoon via internet.’

Marcel Smits, neuroloog bij de speciale slaappoli in ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede, ziet vaak mensen zoals Petra die op eigen houtje melatonine gebruiken. ‘Het is een geweldig middel tegen slapeloosheid als het op het juiste moment en in de juiste dosis wordt gebruikt. Helaas is dat vaak niet het geval. In het beste geval werkt het dan helemaal niet. In een slechter geval wordt het slaap-waakritme er volledig door verstoord.’

Melatonine is een hormoon dat in de pijnappelklier wordt geproduceerd als het donker wordt. Het is een teken voor het lichaam om het rustiger aan te gaan doen en zich klaar te maken voor de nacht. Zodra het licht wordt geven de zenuwen een signaal af om de aanmaak van melatonine te stoppen. Melatonine speelt een sleutelrol bij het reguleren van de biologische klok.
In Nederland heeft naar schatting tien procent van de mensen last van slapeloosheid, bij de helft ervan is het chronisch. Jaarlijks krijgen 1,8 miljoen mensen een slaapmiddel op recept. Melatonine is in verschillende doseringen in tabletvorm vrij verkrijgbaar en wordt veel gebruikt als slaapmiddel.

‘Melatonine werkt heel goed bij de behandeling van een bepaalde groep mensen met een slaapprobleem. Smits: ‘Mensen met een uitgestelde slaapfase syndroom vallen ’s avonds pas heel laat in slaap en zijn ’s ochtends bijna niet wakker te krijgen. Deze mensen voelen zich ’s avonds fitter dan ’s ochtends. Een deel van deze groep heeft een verstoring in de biologische klok. Daar hebben we naast het volgen van een strak dag-nacht ritme twee goede behandelingen voor: lichttherapie of melatonine. De groep die wordt behandeld met melatonine is heel tevreden. Maar liefst 78 procent van hen geeft aan weer normaal te kunnen slapen. Een heel hoog succespercentage.

Het gebruik van melatonine moet wel plaatsvinden onder begeleiding van een deskundig arts, vindt Smits. ‘Mensen weten zelf niet welke doses ze moeten gebruiken, wanneer ze het moeten innemen en voor welke problemen het wel of niet helpt. Melatoninetabletten hebben bijvoorbeeld geen zin voor mensen die moeite hebben met doorslapen in de nacht. Daar zijn andere stofjes voor verantwoordelijk.
Het juiste moment van innemen is ook heel belangrijk. Dat is niet vlak voor het slapen gaan, zoals vaak gedacht, maar een aantal uur voordat de eigen melatonineproductie op gang. Dat moment is per persoon verschillend. Gelukkig kunnen we heel makkelijk, via een speekseltest, meten hoe het zit.’

Melatonine tabletten kunnen, als ze verkeerd worden gebruikt, juist een slaapprobleem veroorzaken. Door melatonine in te nemen verschuift het inslaapmoment. Als de melatonine op een verkeerd tijdstip wordt ingenomen kan het juist het inslaapmoment de verkeerde kant op schuiven. Ook de dosering moet zorgvuldig worden bepaald. Normaal gesproken stijgt het melatoninepercentage om een uurtje of acht, negen ’s avonds. ‘s nachts is de hoeveelheid melatonine in het bloed het hoogst, het daalt weer als het ochtend wordt. Bij een te hoge dosis melatonine blijft de melatonine ook overdag in het bloed. Het verdwijnt niet, want ’s avonds wordt er weer een tabletje genomen. Het stapelt zich. Het middel werkt dan niet meer waardoor de gebruiker steeds meer nodig heeft.

Melatonine werkt ook heel goed tegen een jetlag. ‘Het werkt alleen op reizen naar het oosten’, legt Smits uit. ‘Bij reizen naar het westen komt de productie al later op gang. Bij reizen richting het oosten, bij voorbeeld na terugkeer uit Amerika, kan het helpen op de biologische klok weer gelijk te zetten.’

Floris, de zoon van Simone heeft ADD, de rustige variant van ADHD. Hij krijgt ritalin waardoor hij beter functioneert en ’s avonds voor het naar bed gaan krijgt hij een tablet melatonine. ‘Floris had altijd moeite met in slaap vallen. Ik snap nu wel hoe dat komt. Als ik druk ben in mijn hoofd kan ik ook niet slapen. Van de huisarts kreeg hij melatonine voorgeschreven. Het werkt geweldig, hij slaapt als een roos.’

Dat de melatonine bij Floris werkt is volgens Smits gelukkig toeval. ‘Melatonine kan in zijn situatie weliswaar heel goed werken, maar alleen als het in de juiste doses en op het juiste moment neemt. Niet alleen kinderen met ADHD, ook gewone pubers kunnen baat hebben bij melatonine. Bij 85 procent van deze groep slaat het middel aan. Van de kinderen met ADHD heeft een derde een slaapstoornis, ze vallen laat in slaap omdat de natuurlijke melatonineproductie laat op gang komt. Pubers hebben bijna allemaal moeite met inslapen en ze worden laat wakker. De mobiele telefoon krijgt, terecht, deels de schuld, maar het heeft ook met hormonen te maken. Het is een groot en miskend probleem. Kinderen kunnen hierdoor afzakken met hun schoolprestaties.’

Melatonine heeft bij goed gebruik geen bijwerkingen en je kan er zonder problemen mee stoppen als het niet meer nodig is, maar Smits is fel tegen de vrije verkrijgbaarheid van melatonine. ‘Het is geen makkelijk slaapmiddeltje. Het werkt alleen in specifieke gevallen. Bovendien is het een geneesmiddel en geneesmiddelen zou je niet ongecontroleerd moeten gebruiken.’