Misleid door cijfers
In ons leven laten we ons volop leiden door cijfers: bij het boeken van een vliegticket, in het pashokje, bij het beoordelen van advertenties. Dat is op zich niet verkeerd, maar we zouden ook heel kritisch naar al die cijfers moeten kijken, vindt econometrist, journalist en schrijfster Sanne Blauw.
Hoe worden wij voor de gek gehouden?
,,Als cijfers belangrijk zijn, vinden bedrijven manieren om ze te manipuleren. Dat zagen we recentelijk bij de sjoemelsoftware en sjoemelsigaretten. Bepaalde normen zijn vastgelegd in de wet, dus zijn bedrijven op zoek gegaan naar een manier om aan die wet te voldoen. Volkswagen paste hiervoor de software aan. Bij sigaretten gaat het met luchtgaten bij het filter. In het testapparaat zijn de gaatjes open, maar als iemand een sigaret rookt, worden ze dichtgeknepen. Hierdoor krijgen rokers waarschijnlijk wel vijf keer zoveel schadelijke stoffen binnen als op de verpakking staat vermeld.
Een ander voorbeeld is vanity sizing. Een fabrikant van kleding past de maat in het label naar beneden aan. Wat normaal een maat 40 zou zijn, wordt dan veranderd naar maat 38. Vrouwen passen opeens kleding in een maatje kleiner, zijn daar blij mee en daarom sneller geneigd het kledingstuk te kopen.
Bedrijven maken ook misbruik van ranglijstjes. Ik zag laatst een e-bike aangeprezen als ‘beste van Europa’. Toen ik naar het onderzoek keek, bleek dat er maar liefst dertien categorieën waren. De e-bike was in één van die categorieën als beste gekozen. Er deden maar vier e-bikes mee. ‘Beste van Europa’ was dus hartstikke overdreven.”
Gaat het soms nog subtieler?
,,Ja, helaas wel. Een goed voorbeeld is gezondheidsonderzoek. Walnoten, avocado, druiven, chocolade en wijn zijn gezond, horen we steeds vaker. Wat we niet weten is dat veel wetenschappelijk onderzoek is gesponsord door bedrijven.
Zo wil Coca-Cola niet dat mensen denken dat ze dik worden van cola. Dus claimen ze dat veel bewegen belangrijker is dan calorie-inname om dun te blijven. Wetenschappers die dat idee aanhangen krijgen enorme bedragen om dat te onderzoeken. Omdat er veel onderzoek naar wordt gedaan, zie je dat terug in de media. Ook Mars stopt veel geld in wetenschappelijk onderzoek. Het is niet gek dat chocolade daardoor gezonder lijkt dan het is. Dat is allemaal heel schimmig. Als consument is het lastig te bepalen hoe het precies zit.”
Waarom laten we ons misleiden door cijfers?
,,We hebben het idee dat cijfers objectieve bewijzen zijn. Cijfers zijn heel pakkend en precies. Ze laten geen ruimte voor twijfel of nuancering. Het geeft ons zekerheid over hoe de wereld in elkaar zit. Daarbij houden veel mensen niet van cijfers. Daarom zijn ze intimiderend en trappen we erin.”
Hoe kunnen wij ons daartegen wapenen?
,,Het is ten eerste verstandig om altijd kritisch te kijken wie het cijfer naar buiten brengt. Lidl claimde laatst dat die volgens de Consumentenbond de goedkoopste supermarkt is. Dat soort beweringen is makkelijk te controleren door te kijken bij de oorspronkelijke bron.
Maar vaak gaat het subtieler. Bij sommige cijfers is het moeilijk om uit te vogelen waar ze vandaan komen. Daarom is het verstandig om naar onafhankelijke partijen als De Gezondheidsraad, het RIVM, het Voedingscentrum en de Consumentenbond te kijken. Ook programma’s als Radar en Kassa doen goed werk. En doe zelf je huiswerk. Zeker bij grote aankopen, zoals een e-bike, is het slim om de onderzoeken nauwkeurig te bekijken.”
Laat jij jezelf nog wel eens misleiden door cijfers?
,,Jazeker. Ik ben al jaren bezig met cijfers en toch trap ik er nog vaak in. Zo was er laatst een onderzoek dat bewees dat alcohol slecht is. Met elk glas zou je een halfuur korter leven. Een onzinonderzoek, concludeerde ik. Een wetenschapper die ik bewonder kraakte het onderzoek helemaal af. Gelukkig, ik kan dus gewoon blijven drinken, dacht ik. Pas later realiseerde ik me dat die persoon weliswaar het onderzoek afkraakte, maar niet had gezegd dat alcohol niet ongezond is.”
Wie?
Sanne Blauw (31) studeerde econometrie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Na haar promotieonderzoek ging ze aan de slag als correspondent Ontcijferen bij het journalistieke online platform De Correspondent.
Met haar boek Het bestverkochte boek ooit (met deze titel). (208 blz., €18) wil Blauw cijfers op hun plek zetten.
